Een mooi motief: een kleine havenspoorlijn

Wanneer je een modelbaan gaat ontwerpen, heb je meestal een beeld van wat je bouwen wilt en daar maak je dan eerst wat schetsen voor. We kennen allemaal wel dat eerste idee “laat ik beginnen met een rondlopend traject, want daar kunnen dan mijn treinen een tijdje op rijden”. Maar een rondlopend traject gaat al gauw vervelen en dus zoeken we naar speciale onderwerpen.

Water op de modelspoorbaan

Een heel mooi onderwerp is in mijn ogen het gebruik van water op de modelbaan. Natuurlijk geen echt water, maar een mooie waterimitatie. En daar horen bruggen bij, misschien zo’n typisch Hollands tafereel als een zeesluis (hoewel er ook veel sluizen gebruikt worden om hoogteverschillen in het landschap voor kanalen of rivieren te overwinnen) en laad- en loskades. Ik ben er regelmatig op beurzen de nodige tegengekomen. In dit artikel wil ik aandacht besteden aan het sporenplan van een kleine havenspoorlijn. Met zelfs de mogelijkheid om een A-B exploitatie te realiseren.

Laad en lossporen langs de kade

Ik ga uit van een of meer laad- en lossporen langs de kade. Wanneer je er voldoende ruimte voor hebt, kun je er een compleet havenbekken bij realiseren. Het hoeft niet meer te zijn dan een rechthoekige verdiept liggende bak, die aan drie zijden wordt omringd door kademuren en aan één zijde open is. Ik denk daarbij aan een kanaal-achtige toegang, waar de schepen doorheen varen. Je kunt er een mooie ophaalbrug situeren plus sluisdeuren om het waterniveau in het havenbekken op peil te houden. Heb je minder ruimte, dan volstaat een stukje kade waarlangs de havensporen komen te liggen.

Eén van de eerste havensporen die ik in mijn leven in de werkelijkheid tegenkwam, was een spoorlijn langs de Kanaalkade in de stad  Alkmaar. In de jaren vijftig van de vorige eeuw liep er een enkelsporige lijn vanaf het stationscomplex naar die kade om er kustvaarders uit Zweden (beladen met hout) te lossen. Dat hout werd op lange vierassige rongenwagens geladen – daar werden de laadbomen van het schip voor gebruikt – en een rangeerlocomotief trok dan het convooi naar het rangeerterrein op het stationscomplex.

Daar werden de wagons uit elkaar gehaald omdat er een paar over de goederenspoorlijn naar Oudkarspel werden vervoerd (daar was een grote houtverwerkende fabriek) en een paar naar een groothandel in hout op een industrieterrein elders in Alkmaar. De rest ging naar houtzagerijen in de Zaanstreek.

Deze logistieke handelwijze – aanvoer per schip op een centrale plaats zodat het schip niet door het bochtige Noordhollands Kanaal moest doorvaren naar de Zaanstreek en vervolgens distributie per spoorwagon – werd algemeen toegepast en leverde (ook toen al) milieutechnisch voordeel op. Immers spoorvervoer is minder vervuilend dan wegvervoer (al sprak men daar toen nog niet over). Voor ons sporenplan is dit een mooi voorbeeld.

Plan 1 – zonder havenbekken

We beginnen met de minste ruimte vergende oplossing, het spoor langs de havenkade. Je kunt eventueel twee sporen naast elkaar intekenen, zodat je én kunt rangeren én ruimte hebt om lege wagons op te stellen of om je lok tijdelijk te parkeren tijdens het laad- en losproces.

Op de schets zie je hoe de aansluiting gemaakt kan worden naar de havenkade vanaf het stationsemplacement. Je ziet ook twee sporen langs de kade liggen en je kunt dus de lege wagons met een rangeerlok opdrukken naar het aan de kade naast het schip gelegen spoor.

Ik heb het net over een hout aanvoerend schip gehad maar je kunt ook coasters met steenkool, staal, landbouwproducten (zelfs voertuigen!) langs je kade leggen. En je kunt eventueel een mooie mobiele kraan (zo’n massieve Faun in H0 of in N-schaal) op de kade zetten, die – wanneer je liever geen coaster neerlegt vanwege de omvang van zo’n schip – bijvoorbeeld een binnenvaartschip leeghaalt of een duwbak. Vergeet niet om bij zo’n duwbak ook een sleepboot langszij te leggen!

Voor je rollend materieel kun je dus diverse goederenwagons inzetten. In mijn nieuwe Modelspoor Handboek (www.modeltreinen.org/) kun je beschrijvingen lezen van diverse wagons en ook hoe je een stukje scenery zoals een haven kunt realiseren.

Een mooie rangeer- annex lokaalgoederentreinlocomotief is de Hippel, een lok uit de serie 500/600 van NS, die je in ieder geval in H0 kunt aanschaffen bij diverse producenten van tweerail gelijkstroom materieel (Roco, Fleischmann, etc). Je kunt voor het kleinere rangeerwerk – bijvoorbeeld op het stationsemplacement – ook een lokomotor (de bekende Sik) inzetten.

De download kun je in het ledengedeelte vinden

Plan 2 – met havenbekken

Wanneer je een modelbaan bouwt volgens de open bouwwijze (zie mijn nieuwe Modelspoor Handboek (www.modeltreinen.org/) kun je vrij gemakkelijk een lager gelegen havenbekken realiseren. Ik laat de afmetingen van zo’n stukje modelbaan graag aan je eigen mogelijkheden over en geef daarom alleen schetsmatig aan hoe je zoiets kunt inpassen.

De ophaalbrug over het toegangskanaal kun je eventueel ook over een sluis aanbrengen. Je hoeft overigens niet persé een complete sluis te bouwen, omdat dit nogal wat lengte vergt op de modelbaan. Zo’n sluis is immers minimaal even lang als het havenbekken, wanneer dat geschikt is voor één schip of duwbak. Mocht je in de gelegenheid zijn om een groot bekken te bouwen, dan kan de sluis de maximale lengte hebben van je grootste schip.

Bij het werken met een havenbekken heb ik er voor gekozen de toegang tot de haven vanuit zee of rivier aan de rand van de treintafel aan te brengen. Dan kunnen de havensporen vanaf de treintafel langs beide kades worden gelegd. Kun je mooi met vier of meer opstelsporen werken en bijvoorbeeld een omhaalspoor aanleggen in de aanvoerlijn. In de schets (plan 2) werk ik dit nader uit.

Wanneer je met een havenbekken werkt, kun je aan de ene kant een laad- en losplaats voor zware en omvangrijke goederen maken (zoals hout, staal, voertuigen) en aan de andere kant chemie (opslagtanks, een distilleerkolom). Materiaal daarvoor kun je verkrijgen bij veel leveranciers van gebouwen (Faller, Vollmer, etc) en ze vormen vaak een erg leuke blikvanger op de modelbaan.

Bovendien kun je – als je dat zou willen – twee eindstations op je baan realiseren. Je kunt dan een dienstregeling toepassen, doordat je de reizigerstreinen laat lopen van A naar B en terug terwijl je het goederenverkeer uitwisselt tussen beide kades…

Voor het rollend goederenmaterieel kun je denken aan containerwagons en open goederenwagons (waaronder rongenwagens) voor het kadeterrein met de vaste goederen en aan tank- of ketelwagens voor het chemiepark. Wat de locomotieven betreft, is de keuze (bij een baan naar Nederlands voorbeeld) ook snel gemaakt: de Hippel, de Sik of een zwaardere lok zoals de vroegere serie 2200/2400 (Roco, Fleischmann) dan wel de huidige dieselloks van de serie 6400 van de NS.

Ik voeg wat foto’s bij. Zo kwam ik een foto tegen van iemand die een sluis bouwt in H0. Aan het proces van “water maken” zal ik binnenkort een apart artikel wijden.

De download kun je in het ledengedeelte vinden

Laat hieronder even weten wat je van dit artikel vindt en of we meer van dit soort artikelen moeten doen ja of nee…

Waar moet het volgende artikel over gaan?