Elke stoomlocomotief beschikt over een ronde ‘doos’ op de stoomketel waarin de afsluiter is ondergebracht. Via een stangenstelsel kan de machinist met deze afsluiter de stoomtoevoer uit de stoomketel naar de cilinders brengen.
De stoomdom van de stoomlok
Enige tijd geleden had ik het over stoomlocomotieven die van bijzondere attributen zijn voorzien om goed te kunnen functioneren. Denk aan de cilinders waar de hete stoom naar toe gevoerd wordt om daarmee de aandrijfassen van de lokwielen in beweging te brengen. En denk aan de stoomfluit en de stoomdom.
In mijn artikel beschreef ik echter niet de stoomdom maar de zanddom. Uit reacties van lezers merk ik dat er meer nuancering nodig is. Zo zegt Rein, een ervaren loc-bouwer annex machinist: “de zanddom is in veel gevallen eigenlijk een zandbak waarvan het zand gebruikt wordt om het doorslaan van de wielen te verminderen bij zwaar werk. Maar vaak is dat in het grootbedrijf geen dom bovenop de ketel maar een vierkante doos met aan beide zijden 2 aftappen. Deze worden stoom gestuurd vanuit de cabine. Elke zijde heeft een aftap voor de vooruit-beweging en eentje voor achteruit rijden.
De stoomdom is een extra hoog punt op de ketel om waterslag te voorkomen bij het openen van de zogeheten ‘commandeerklep’ van de hoofd stoomafsluiter naar de wielcilinders. Omdat die klep nogal ruimte inneemt, zit die in een ronde extra verhoging op de ketel en dit heet naar Engels begrip Steamdome, in gewoon Hollands stoomdom”.
Dit is natuurlijk een zeer welkome aanvulling op mijn eerdere artikel en ik geef de informatie graag door aan onze lezers. Vermeldenswaard is ook dat onze oplettende lezer vertelt: “Ik ben bezig met het opbouwen van de stoomloc van de pannekoektrein in Marrum (www.depannekoektrein.nl). Deze loc is na een ongeval in 1996 zo ongeveer leeg geroofd van alle cabine-ornamenten en die ben ik weer aan het opbouwen. Om daar gegevens voor te vinden ben ik bij de Hoogovens Stoomtrein IJmuiden gegaan. Zij hebben op hun stoomlok, de Bonne, een zelfde soort ketel. Daar ben ik echter vanwege mijn ervaring, onderhoudsman en bestuurder op de SIK 327 geworden. Maar ik werk wel mee aan onder andere groot onderhoud aan de stoomloc Bonne. Onder meer hebben wij de stoomdom gelicht voor het reinigen en afstellen van de hoofdstoomafsluiter en de aansturing vanuit de cabine”.
Dit verklaart natuurlijk de grote kennis van onze lezer op het gebied van stoomlocomotieven! Hij stuurde mij ook enkele foto’s van (de inhoud) van een stoomdom. Op de eerste foto zien we de hoofdstoom afsluiter (die dus IN de stoomdom zit) en op de tweede foto zien we hoe het geheel is samengesteld om in de dom gemonteerd te worden.
Het rode “rondhangende” stuk staal is de bediening van de commandeerklep bovenop het geheel.
Onderaan het rode stuk staal zie je een oog. Daarin gaat de nok die naast het geheel op de werkbank ligt. In dat oog gaat met een zogenoemde asnok de as die vanuit de cabine bediend wordt en waarmee de machinist uiteindelijk stoom doorlaat in de richting van de hoofd aandrijfcilinders.
Omdat deze klep gevoelig is voor roest – aldus onze lezer – wordt hij alleen gedemonteerd voor een inspectie en eventueel herstel. Meestal zit hij binnen een dag weer in de dom en wordt de ketel weer gevuld en verwarmd. Voor de Bonne is dat redelijk gemakkelijk want daar kunnen de loc bestuurders gebruik maken van een stoomaansluiting “uit de muur”.
Ik bedank lezer Rein voor deze goede en leuke aanvullende informatie!
Koen Kuijpers
