Solderen
Het bouwen van een modelspoorbaan bestaat uit veel facetten. De een is goed in elektra terwijl de ander weer de mooiste scenery kan maken. Uiteindelijk draait het om het plezier hebben in de hobby en een resultaat opleveren waar jij tevreden mee bent.
Een van de vaardigheden die de modelspoorhobby leuker en gemakkelijker zal maken, is het (goed) kunnen solderen. Solderen is iets waar je niet onder uit kunt tijdens het bouwen van een modelspoorbaan. Daarom in dit artikel een aantal tips om je op weg te helpen met het solderen.
Materiaal
De soldeerbout
Een simpele 30 watts soldeerbout is voor modelspoor-gebruik meestal wel voldoende. Voor de dikkere draden (die je niet veel zult hebben) is een 50 à 60 watts soldeerbout aan te raden. Het type soldeerbout dat het gemakkelijkste werkt, is het type met een punt. Het verschil tussen de goedkopere en de duurdere soldeerbouten is meestal de tijd die benodigd is voor de bout om op te warmen. Daarnaast de kwaliteit en duurzaamheid van het materiaal waaruit de bout is opgebouwd.
Soldeertin
Het soldeertin dat voor modelspoordoeleinde het beste werkt, is de variant met harskern. Uiteraard raad ik je aan om loodvrije soldeer te gebruiken (hoewel soldeertin met lood niet meer verkocht wordt). Maar er kan ergens nog een rolletje loodhoudende soldeertin rondzwerven… Koop de soldeertin ook op een rolletje en met een niet al te dikke draad. Hoewel de dikte van het draad een stukje persoonlijke voorkeur zal zijn, zul je merken dat het solderen met een dunne draad voor de modelspoorhobby erg prettig werkt.
Flux
Flux of vloeimiddel zorgt ervoor dat het soldeertin beter vloeit en beter hecht. Persoonlijk gebruik ik het niet vaak. Maar het kan soms handig zijn wanneer solderen zonder flux niet goed lukt.
Flux wordt met het solderen van printplaatjes wel vaker gebruikt. Vooral wanneer het gaat om het wijzigen van een bestaande printplaat. Het gebruik van het zogeheten S39 (een vloeimiddel dat gebruikt wordt voor het solderen van waterleidingen) wordt afgeraden voor gebruik in de modelbouw omdat het corrosie kan bevorderen.
Voor het solderen van micro ledjes kun je het beste even het volgende filmpje bekijken:
Sponsje
Vaak wordt het sponsje bij de soldeerbout geleverd maar als dat niet het geval is, kun je zelf een stukje spons nat maken en dit gebruiken om de soldeerbout mee schoon te maken.
Soldeerbouthouder
Ook een houder wordt vaak bij de soldeerbout geleverd en is eigenlijk onmisbaar! Immers wanneer je iets hebt gesoldeerd, is de punt (nog) warm en wanneer je dan de bout lukraak neerlegt, loop je het risico dat de hete punt iets beschadigt of dat je zelf per ongeluk in de hete punt grijpt. Door de bout op de houder te leggen, voorkom je dit soort vervelende zaken.
Klemmetjes
Voor wat ze kosten, zijn deze klemmetjes gewoon erg handig om dingen in vast te zetten. Zeker voor dingen die heet worden, is dat wel zo handig.
Draden aan elkaar solderen
Om twee uiteinde (of 3 als je een T verbinding maakt) aan elkaar te solderen, draai je eerst de gestripte uiteindes samen zodat een goed vastzittende draad otstaat. Vervolgens houd je de (opgewarmde) soldeerbout tegen het koperdraad aan zodat deze draad ook warm wordt. Zodra de draden warm zijn, breng je het soldeertin tegen de verbinding aan. Wanneer het soldeertin gaat vloeien, haal je de bout en het soldeertin weg en laat je de verbinding nog even afkoelen. Je hebt u een vertinde draad die je kunt beschouwen als één complete massa.
Vervolgens wikkel je de verbinding in een beetje isolatie tape, of – nog beter – je doet er een krimpkousje omheen. De krimpkous met je wel van te voren al over het draad schuiven omdat dit niet meer lukt na het solderen.
In onderstaande video zie je een voorbeeld van het solderen van draden:
Voedingsdraden voor de rails
Door meerdere voedingsdraden op meer plaatsen aan te sluiten dan op één aansluitrail, zorg je ervoor dat de stroomvoorziening beter is en de treinen dus beter lopen. En in het geval je digitaal gaat rijden, zorg je voor een beter digitaal signaal en dus minder kans op storingen.
De gemakkelijkste manier van werken is met een ringleiding onder de treintafel en voedingsdraden die aan de buitenste zijkant van de rails door een gaatje in de tafel omhoog komen. Strip vervolgens een stukje van dit draad en vertin het gestripte stukje. Buig vervolgens het vertinde gedeelte van de draad zodat je een omgedraaide L krijgt naar het spoor toe.
Vertin vervolgens ook de zijkant van het spoor waar de aansluiting moet komen. Het is belangrijk om van te voren de rails goed schoon te maken. Mocht ondanks goed schoonmaken het soldeertin niet blijven zitten, gebruik dan een beetje flux of probeer de rails licht op te schuren.
Leg nu het gebogen draadje op het vertinde gedeelte van de rails en smelt het samen. Doordat je deze las aan de buitenkant van de rails maakt, zorg je er voor dat de wielen van de treinen niet tegen deze verbinding aankomen!
Soms zegt een video meer dan tekst, daarom onderstaande You Tube video:
Raillassen solderen
Naast het solderen van voedingsdraden voor een beter signaal, is het ook een goed idee om de railverbindingen te solderen. Met name voorkomt dit het lostrillen van rails die met raillassen (railschoentjes) aan elkaar zijn verbonden en zorgt het voor een betere elektrische verbinding.
Het vertinnen van de raillassen gaat als volgt in zijn werk. Je verbindt allereerst de twee secties rails met een raillas en vervolgens haal je (bij voorkeur 2 of 3) bielzen uit beide secties weg. Dit om te voorkomen dat deze bielzen verbranden. Vervolgens houd je de soldeerbout tegen de las aan zodra deze heet genoeg is om het soldeertin te laten vloeien. Op het moment dat het soldeertin gaat vloeien, trek je met het tin een streep over de las en trek je ook de soldeerbout weg. Eventuele foutjes kun je nog corrigeren door de las opnieuw te verhitten. Doe dit aan beide rails en nadat het soldeertin is afgekoeld, kun je het nog eventjes afschuren. Test vervolgens met een wagon of de wielen de las niet raken.
In deze video zie je goed hoe je een raillas netjes kunt vertinnen (vanaf 2:58) :
Afsluitende tips
Nu je weet hoe je op de modelspoorbaan kunt solderen en welk materiaal je nodig hebt, geef ik nog een aantal afsluitende tips voordat je aan de slag kunt gaan. Maak de punt van de soldeerbout iedere keer goed schoon, schraap oude tin eraf en schuur de punt ietsjes op.
Vertin de punt van de soldeerbouw met een klein beetje soldeertin, dit zorgt er voor dat de warmte beter wordt overgebracht en dat de punt minder snel verbrandt / slijt.
Maak de punt regelmatig schoon op het vochtige sponsje.
Maak de te solderen opervlakken goed schoon met een vetverwijderend middel of een schuurpapiertje, anders blijft het soldeertin niet “plakken”.
Gebruik zo min mogelijk soldeertin, zie soldeertin als lijm. Het is enkel bedoeld om materiaal te verbinden!
Van lezers zijn de volgende tips:
In het filmpje wordt een bout met een stompe punt gebruikt. Ik prefereer een bout van 30 watt met een zogenoemde pencilstift van her merk ERSA. Voor klein werk, bijvoorbeeld aan een printplaatje, heb ik een 15 watt boutje van het merk ANTEX met een heel dun stiftje. Het nadeel is dat dit gemakkelijk kan breken. Maar dan kan het vervangen worden door een messing spijker van 2 mm dik. Even een gaatje boren, spijker in het gaatje en het busje stevig om het element schuiven. Door het solderen loopt de overgebleven ruimte tussen spijker en busje vol met soldeertin.
Railvoedingen soldeer ik aan de raillassen. Dit voorkomt het smelten van de plastic biels (vooral bij een N baan).
Gebruik voor de verhitting van de krimpkous een oude föhn. Bewerk de punt van de soldeerbout af en toe met een hamertje (als het ware smeden). Hij wordt dan harder, gladder en slijt niet zo snel.
Houdt de soldeerlas stil tot het soldeertin hard is, dit kun je zien doordat de las glimmend blijft.
Het solderen van draden aan de rails levert bij gebruik van wat dikkere diameter een storend element op. Vooraf plannen en dan pas uitvoeren, hoort hier ook thuis. Dus ik soldeer voedingsdraden met name aan de onderzijde van de vrijgemaakte rail, buig de twee draden (links en rechts) naar het midden en voer dit door de bodem af. Bij het later afwerken van de baan met ballastmateriaal zie je geen storende niet realistische draadcontacten.
Wanneer je flexibele rails gaat solderen, is het essentieel dat dit in rechte toestand gebeurt. Anders krijg je een knikje door de veerspanning van de flexibele rails. Zet gebogen flexibele rail dus eerst vast tot aan de soldeerlas en pas nadat je er recht tegenaan hebt gesoldeerd kun je het volgende stuk (inclusief de las) weer verder buigen. Let er wel op dat de las na het verder buigen bij de juiste dwarsligger uitkomt.
Als je om een of andere reden (bijvoorbeeld omdat een deeltraject opnieuw aangelegd wordt) een laatste las in een verder al aangelegd, gebogen traject moet aanbrengen dien je de boog waarin de las komt, na het passen en op maat afzagen, tijdelijk vast te spijkeren in een bepaalde vorm. Deze kun je beschouwen als “wijdere boog – scherpere boog – recht stuk met dan halverwege de las en vervolgens weer de scherpere boog – de wijdere boog. Zo’n vorm ontstaat bijna vanzelf wanneer je het stukje rails met de las recht ‘dwingt’. Na het solderen kun je alsnog de mooie geleidelijke flauwe boog maken die je eigenlijk wilde. Het verschil in lengte van de rails binnenbocht en buitenbocht blijft namelijk hetzelfde.
Zelf nog soldeertips / ervaringen ?
Laat het hieronder even weten!
bedankt koen
heel goed omschreven dit nodigt uit,
om zelf te solderen.hele bruik bare tips
vriendelijke groet rene
Heel bruikbare tips,Koen
Goede morgen, ik ben nu zo ver dat ik de rails aan de ringleiding ga solderen. Welke draad (mm2) kan ik daar voor gebruiken. Is hé zo dat een iets dikkere draad 0,35 mm2 b.v. minder storing geeft bij digitaal rijden.
Vriendelijke groet Johan
Hallo Koen,
Weer een uitzondelijk goede beschrijving hoe men moet solderen.
Dank je wel Koen.
Leuke tips,helemaal Top,gr Auke
Leuk al die tips en zeer leerzaam, kan je niet al je tips in pdf formaat zetten zodat ze kunnen bewaard worden. Groeten Johnny
Hallo Koen,
Bedankt voor al je mailtjes en tips.
Hieronder een bijdrage van mij.
Het maken van reclamezuilen. HO-schaal
Zaag een stukje van 3,5 cm af van een pvc-buis (elektra)
Plak er vervolgens een ring op, en daarboven nog een hoedje van een punaise, de punt eraf knippen. Vervolgens kun je er een reclameplaatje op plakken. Lampje erin, en je hebt een verlichte relaclamezuil.
Het ringeltje en het hoedje van de punaise kun je in de gewenste kleur schilderen.
Het maken van realistische (steun)muren.
Snij in de zijkant van een plaat hobbytriplex (3 mm) met een scherp mes kleine inkepingen. In V vorm. (1 tot max 2 mm). De afstand ongeveer 6 tot 10 mm, naar gelang de gewenste steen. Wanneer de gehele zijkant is ingekeept zaag je de plaat af met een breedte van ongeveer 5 mm.
Herhaal dit. Vervolgens plak je met houtlijm deze stukken op elkaar.
Let wel op dat de stenen per laag verspringen.
Vervolgens schilder je deze in de gewenste kleur.
Resultaat is een zeer realistische (steun)muur.
Perron’s.
De achterzijde van hardboard heeft meestal een soort steentjeseffect.
Dit is uitermate geschikt om klinkerstraten van te maken.
Echter ook perron’s, en ook de zijkanten ervan.
Deze perron’s zag je veel in de jaren 50 en 60, voordat ze van beton werden gemaakt.
Vervolgens wederom in de gewenst kleur schilderen. Om een zeer natuurgetrouw resultaat te krijgen goed wetheren met diverse kleuren bruin.
Het zijn mooie tips, maar ik ben er niet handig in en daarom gebruik ik mijn eigen manier.
super bedankt
ben hier heel blij mee
hallo,
mooi stuk.
maar weet iemand hoe je micro ledjes soldeert dat kan je echt nergens vinden zou super zij als het hier staat.
gr pascal
Het solderen met de hand van micro LED’s zijn echt wel even gepriegel maar zeker niet onmogelijk. Ik las dat de vraag hierboven stond. Wat naar mijn mening van belang is is de temperatuur. Meer dan 285 is echt teveel voor die kleine LED’s. Ik heb er al heel wat verbrand maar dit gaat fantastisch. Een relatief goedkoop maar echt goed soldeerstation voor thuis vind ik de Weller WD 40 (rood piramide achtig station.) Maar er zijn vast ook andere goede. Verder is het gebruik van zogeheten SMD kruispincetten wel een aanrader die zijn prima om de LED’s vast te houden tijdens het solderen.
Hopelijk is het bruikbaar.
dank je wel koen
hier heb ik wat aan weet nu hoe ik niet moet solderen
Voor een doorgewinterde elektrotechnicus is dit kinderspel. Maar voor een beginneling is het waardevol. Groeten van een ET’er.
Zeer goede tips, maar in het filmpje wordt er wel een bout met een stompe punt gebruikt. Zelf prefereer ik een bout van 30 watt met een z.g pencilstift van her merk ERSA , voor klein werk, b.v printplaatje heb ik nog een 15 watt boutje van het merk ANTEX met een heel dun stiftje, nadeel dit kan makkelijk breken.maar kan dan vervangen worden door een messing spijker van 2 mm dik. even een gaatje boren spijker er in en het busje stevig om het element schuiven Door het solderen loopt de overgebleven ruimte tussen spijker en busje vol met soldeer.
Railvoedingen soldeer ik zelf aan de raillassen voorkomt smelten van de plastic biels vooral bij een N baan
Zeer goede tips, nu zie ik waar het altijd fout ging.
Dank je Koen.
koen bedankt voor de tip ga zoo door ik steek er steeds weer iets van op en lees het met veel plezier.
Bedankt voor de tips, kan ze zeker gebruiken.
prima Koen, ik sta verstelt hoe je dat zo duidelijk kunt verwoorden.ga zo door we hangen aan je lippen,in een woord geweldig,bedankt tot de volgende keer.
Hallo Koen,
Veel goede en practische tips.
Hier zijn er nog een paar:
Gebruik voor de verhitting van het krimpkous een oude föhn.
De punt van de soldeerbout af en toe met een hamertje bijwerken, smeden. Hij wordt dan harder, gladder en slijt niet zo snel.
De soldeerlas stil houden tot het soldeer hard is, dit kun je zien
doordat de las glimmend blijft.
Veel succes.
Het solderen van draden aan de rails levert vwb bij gebruik van wat dikkere diameter een storend element op. Vooraf plannen en uitvoeren hoort hier ook thuis. Dus ik soldeer voedingsdraden met name aan de onderzijde van de vrijgemaakte rail, buig de twee draden(links en rechts b.v.) naar het midden voer dit door de bodem. Bij later afwerken met ballast materiaal zie je geen sturende – niet realistische – draadkontakten.
Tismoardaggeutwit!
Brandy.
LEUKE TIPS BEDANKT MAAR WEER
Koen vorige week zag ik op een beurs weer ledjes en zwaailampjes liggen
Ik weet niet hoe ik er mee om moet gaan. er moet een relais tussen of zo iets , zou je daar een hoofdstuk aan kunnen weiden
b.v.d.
Goede tips ik ga ermee aan de slag
Leuke en nuttige tips Koen.
Ik ga binnenkort de eerste resultaten ervaren !!
Ook alle medetipgevers in de vervolgrubrieken bedankt.
Zo met elkaar komen we een heel eind.
Nogmaals veel dank.
Aanvulling voor aan elkaar het solderen van flexibele rails: het is essentieel dat dit in rechte toestand gebeurt, anders krijg je een knikje door de veerspanning van de flexibele rails. Gebogen flexibele rail dus vast leggen tot soldeerlas, en pas na het er recht aan solderen van het volgende stuk de boel inclusief las verder buigen.
Wel even goed kijken bij welke dwarsligger de las later na buigen komt.
Als je om de een of andere reden (bijvoorbeeld omdat een deeltraject opnieuw aangelegd wordt zoals ik met m’n H0 buitenbaan heb moeten doen) een laatste las in een verder al aangelegd gebogen traject moet aanbrengen, moet je de boog waarin de las komt na passen en op maat afzagen tijdelijk vast spijkeren in de vorm van ongeveer: [wijdere boog-scherpere boog-recht stuk met halverwege de las-scherpere boog- wijdere boog] (zo’n vorm ontstaat vanzelf als je het stukje rails met de las recht ‘dwingt’). Na het solderen kun je alsnog de mooie geleidelijke flauwe boog maken die je eigenlijk wilde: het verschil in lengte rails binnenbocht/buitenbocht blijft namelijk hetzelfde.
Koen,
Zeer goed omschreven en goede tips hieruit gelezen.
Grtjs Fernand
goede uitgelegd Koen, vraagje, kun je flexibele rails gebruiken voor H.O. M-Rails van Marklin en wisselstroom.
en ook; is flex rails nog te koop?
in afwachting van je antwoord, groet Ron
Flexrail wordt door iedere fabrikant aangeboden.
Peko levert alleen nog maar flexrail en wissels, geen bochten en rechte stukken meer.
Flexrail wordt door iedere fabrikant aangeboden.
Peko levert alleen nog maar flexrail en wissels, geen bochten en rechte stukken meer.
Hoi,
is het echt nodig om na het solderen van de rails nog eens elke sectie rail te bevoorraden met stroom? Of is er een max afstand die men moet respecteren om zo weinig mogelijk verlies te lijden?
Bedankt voor de handie tips en filmpjes.
Grt Ludo
Is deze tip ook bruikbaar op een nieuw aan te leggen digitale baan. Ik ben er nog niet helemaal uit hoe teruggebladerd worden verbonden en hoe je blokken creëert.
Zeker voor een niet techneut als ik ben een zeer verhelderend artikel Koen.
Gebruik NOOIT S39 als flux.
Dag Koen,
Ik ben van huis uit niet erg technisch maar jouw uitleg in Jip en Janneke taal helpt me elke keer weer prima op weg.
Dank daarvoor.
Koen,
Het lijkt een logisch verhaal, maar goede uitleg met toelichting is geweldig prima.
Weer een beetje wijzer…Dank je wel Koen
Graz
Wim
`Railassen solderen is wel prima maar teveel werk. Op vele plaatsen de rails verbinden met de ringleiding, inclusief een aansluiting voor en na de wissels geeft eenzelfde, stabiele, stroomtoevoer en beschadigd niet de rails.
Verder zijn de soldeertips leerzaam en nuttig
Wat ik helaas veel zie is dat draden aan de zijkant van de rails gesoldeerd worden.
Ikzelf soldeer ze altijd aan de onderzijde van de railassen, vooraf bepaal ik de plaats van de railassen teken deze af en boor dan een gaatje van 6/7 mm als de rails dan neergelegd wordt zie je geen draden.
Iets meer werk maar het geeft mij iets meer voldoening.
Hoi Koen
voor het solderen gebruik ik
soldeer wat ik ook gebruik voor printplaten.
deze is dun en gemakkelijk.
Inderdaad, gebruik geen S39 bij het solderen, dat is voor koperen waterleidingen en niet voor elektra/ elektronica werk.
Ga niet zo maar aan de punt van de soldeerbout vijlen. Met een long life soldeerstift mag je geeneens schuren of vijlen. Gebruik een klam sponsje.
Een spijker is geen goede soldeertin, die spijker slijt te snel. Goedkope soldeerstiften corroderenen die je dan wel schuren.
Voor een goede soldeerbout kun je verschillende soldeerstiften kopen voor zowel het fijne als ook het grotere werk. Ik werk zelf met een ( In 1985 gekocht en werkt perfect. Nog met de originele long life soldeerstift. ) Weller soldeer station waarvan de temperatuur instelbaar is.
Goede tips ik ga ermee aan de slag
Dank je Koen voor deze bruikbare tips!